Danis Bois

Ένα ψυχοπαιδαγωγικό μοντέλο προσωπικής εξέλιξης, βασισμένο στην αντίληψη και στο σώμα.

Επιστημολογικό πεδίο και θεωρητικό πλαίσιο

Η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική είναι μια ειδικότητα που βρίσκεται στο περιβάλλον της ψυχολογίας και των επιστημών της εκπαίδευσης. Η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική τοποθετείται επίσης μεταξύ των διεπιστημονικών στόχων για προσωπική εξέλιξη – όπως περιγράφονται από την UNESCO στα Διεθνή Πρότυπα Ταξινόμησης της Εκπαίδευσης (ISCED) και από την EUROSTAT – τα οποία περιλαμβάνουν κάθε δραστηριότητα που συμβάλλει στην κοινωνική, στην πνευματική, στην συμπεριφορική, στην σχεσιακή, στην ψυχική εξέλιξη του ατόμου, και την εκμάθηση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που είναι συστατικά του μετασχηματισμού του ατόμου.

Μέσα σε αυτό πεδίο, αναπτύσουμε ένα ψυχοπαιδαγωγικό μοντέλο που βασίζεται σε αντιληπτικούς πόρους και δυνατότητες, τόσο ως επίκεντρο για την κατανόηση των διαδικασιών που εμπλέκονται στην μάθηση και την ανάπτυξη των στάσεων και συμπεριφορών, όσο και ως μέσο δράσης και ρύθμισης. Ως Αντίληψη θεωρούμε μια ποιοτική λειτουργία του σχετίζεσθαι, ένα τρόπο να συλλέγονται και να ταξινομούνται πληροφορίες, ένα τρόπο κατανόησης των πραγμάτων, και τέλος, την αναγνώρισης της εμπειρίας-του-εαυτού στη ζωή ενός ατόμου. Η αντίληψη εμπλέκεται σε όλους τους τομείς των σχέσεων στην ζωή του ατόμου: «πώς αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου», «πώς αντιλαμβάνομαι τους άλλους», και «πώς αντιλαμβάνονται οι άλλοι εμένα». Έτσι, αφορά πρωτίστως θέματα που σχετίζονται με την συνοδεία, το coaching, και τις διαδικασίες συμβουλευτικής.

Η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική, κατά την σύλληψη του Danis Bois, μοιράζεται αρχές με τα ανθρωποκεντρικά (Rogers, Alport, Maslow), θετικιστικά (Seligman, Csikszentmihalyi) και υπαρξιακά ρεύματα της ψυχολογίας (Binswanger). Σαφώς επικεντρώνεται στο άτομο και όχι στην παθολογία. Ο τρόπος με τον οποίο σχετίζονται ο θεραπευτής και το άτομο είναι ενσυναισθητικός, καλοκάγαθος και μη επικριτικός. Επιπρόσθετα, μέσω της σωματικής διαμεσολάβησης που προσφέρει, η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική ενθαρρύνει την ανάπτυξη της ικανότητας του ατόμου να σχετιστεί με τον εαυτό του. Αυτό του επιτρέπει να επανασυνδεθεί με το σώμα του και τον εαυτό του, να είναι όλο και περισσότερο συντονισμένος με το παρόν έτσι ώστε να αντιληφθεί με ένα καινούργιο τρόπο τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Αυτή η προσέγγιση ταυτίζεται με την έννοια της τάσης πραγμάτωσης (actualizing tendency) όπως ορίζεται από τον C.Rogers, η οποία είναι μια προσέγγιση βασισμένη στην υπόθεση πως μέσα στην ανθρώπινη φύση υπάρχει μια θεμελιώδης οργανική (organismic) διαδικασία που τείνει προς το πολύ καλύτερο, και βρίσκεται πίσω από την ικανότητα του ατόμου να βρίσκει τις δικές του λύσεις. Σ’αυτό προσθέσαμε μια επιπλέον διάσταση – την εσωτερική κίνηση - που είναι η απτή έκφραση της «οργανικής δύναμης» του Rogers. Εν τέλει η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική επικεντρώνεται σε ζώντα εσωτερικά φαινόμενα, τοποθετώντας έτσι την ζώσα εμπειρία, ιδιαίτερα την σωματική εμπειρία της αισθητηριακής αίσθησης, στο επίκεντρο της διαδικασίας της.

Η έννοια της αντιληπτικής παιδαγωγικής  (éducabilité perceptive, Bois, 2007) στον πυρήνα της Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής, βασίζεται σε τρεις ιδέες. Η πρώτη αξιώνει ότι, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μάθησης, είναι δυνατόν να εμπλουτιστούν αντιληπτικές ικανότητες που προηγουμένως δεν είχαν αξιοποιηθεί επαρκώς. Η δεύτερη τάσσεται υπέρ της υπεροχής της αντίληψης όλων των γνωστικών δραστηριοτήτων και την βλέπει σαν την πηγή βελτιστοποίησής των. Η τρίτη θεωρεί ότι η αντίληψη ενισχύει την ποιοτική προσοχή στον εαυτό, στους άλλους, στο κοινωνικό περιβάλλον και στον κόσμο. Με αυτήν την έννοια όλες οι αισθήσεις εμπλέκονται σ’αυτόν τον στόχο, όπως για παράδειγμα η ακοή, που την βλέπουμε σαν την ικανότητα να ακούμε και να αφουγκραζόμαστε τον άλλον και τον κόσμο, ή όπως η σωματική αντίληψη που εμφανίζεται ως πράξη αυτο-αντίληψης μέσω της εσωτερικής διάκρισης που διεγείρει την ανάπτυξη της αυτογνωσίας κλπ. Αυτή η ιδέα έχει αναπτυχθεί περαιτέρω από την έρευνα της Berger (2004) και της Bourhis (2007).

Ορισμός των οκτώ βασικών εννοιών της Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής

Με την έρευνα που γίνεται στο CERAP, έχουμε αναπτύξει και αποσαφηνίσει οκτώ βασικές έννοιες που φέρνουν καινοτόμες προοπτικές στο πεδίο των πρακτικών που σχετίζονται με το coaching και την συμβουλευτική για προσωπική εξέλιξη και υποστήριξη.

1.      Η έννοια της σωματο-ψυχικής ενότητας (ή σωματο-διανοητική ενότητα) αντιπροσωπεύει έναν συγκεκριμένο τρόπο δράσης που, σαν αποτέλεσμα της χρήσης των εργαλείων της Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής, ενεργοποιεί ταυτόχρονα το άτομο σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο. Οι σωματικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται οδηγούν σε ψυχικές ανατάσεις που φέρνουν πιθανές λύσεις. Αυτή η έννοια βρίσκεται πίσω από αυτήν του ψυχοτόνου – της οργανικής έκφρασης μεταξύ σώματος και διάνοιας. Αυτός ο συγκεκριμένος τόνος των ιστών κινητοποιείται με την χρήση των πρακτικών εργαλείων της Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής και εμφανίζεται σαν δείκτης της κατάστασης ψυχικής έντασης. (Courraud, 2007- Bertrand).

2.      Η έννοια της γνωστικής-αντιληπτικής μετατρεψιμότητας προκύπτει από το γεγονός ότι η αντιληπτική πράξη είναι το σημείο εκκίνησης της γνωστικής δραστηριότητας και της φανέρωσης του νοήματος στο ξεκίνημα της διαδικασίας μεταμόρφωσης του ατόμου. Μοντελοποιεί την διαδικασία μεταμόρφωσης σε 7 στάδια: η στιγμή που βιώνεται η εμπειρία, η εμπειρία της συνειδητοποίησης, η αναδυόμενη από την εμπειρία γνώση, συνειδητοποίηση της σημασίας (για την ζωή του ατόμου), η απόφαση για δράση, εφαρμογή της απόφασης, επανεκτίμηση της αλλαγής και διορθώσεις. (Bois, 2005- Santos, 2006).

3.      Η έννοια της ενεργού αμοιβαιότητας προσδιορίζει πώς η διυποκειμενικότητα εμπλέκεται στην ενσυναισθητική σχέση. Ξεδιπλώνεται μέσω της σωματικότητας και οδηγεί σε εσωτερική πληροφόρηση που κυκλοφορεί μεταξύ των παραγόντων της σχέσης. (Dubois, 2010 - Bourhis, 2007, 2012).

4.      Η έννοια της εξωκαθημερινής εμπειρίας αναδεικνύει το μοντέλο υποστήριξης που προσφέρει η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική στο πεδίο της βιωματικής μάθησης, υπό την έννοια ότι μέσα από την εμπειρία  συντελείται η μάθηση. Το εξωκαθημερινό στοιχείο αυτού είναι ότι η επικεντρωμένη στο σώμα προσφερόμενη εμπειρία είναι ασυνήθιστη και διεγείρει ικανότητες για νέο τρόπο προσοχής, αντίληψης και αντίδρασης και εξ αυτού νέο τρόπο κατανόησης. (Bourhis, 2007, 2012).

5.      Η έννοια της διαδικαστικής εξέλιξης της σχέσης με το Αισθητό μοντελοποιεί τα διάφορα στοιχεία της εμπειρίας της σωματικής αίσθησης τα οποία συνδέει το άτομο και τα οποία έχει βιώσει κατά την διάρκεια της εξωκαθημερινής εμπειρίας: θερμότητα, συνολικότητα, παρουσία, αίσθηση ύπαρξης. Αυτά τα στοιχεία οδηγούν σε μια ερμηνευτική της βιωμένης εμπειρίας. (Bois, 2007).

6.      Η έννοια του «επερχόμενου» δίνει προτεραιότητα στην εμβίωση που σχετίζεται με την παρούσα στιγμή της εμπειρίας καθώς αυτή ξετυλίγεται. Στη διάρκεια μιας συνεδρίας Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής, ο διαμεσολαβητής εξασφαλίζει ότι η προσοχή του ατόμου κατευθύνεται στην νέα πληροφορία που ξεπηδά και είναι πιθανό να φωτίσει σκοτεινές περιοχές του παρελθόντος.  (Bois, 2009).

7.      Η έννοια της γνώσης εκ του αντιθέτου μέσα από ένα πρωτόκολλο λεκτικού διαλόγου που μεσολαβεί νοηματοδοτώντας αυτό που υπονοήθηκε στην σωματική εμπειρία. Η έννοια αυτή στηρίζεται στην ανάγκη να τονωθεί ενεργά η προσοχή του ατόμου μέσα από στοχευμένα μηνύματα για να του επιτρέψει να περιγράψει όλες τις αποχρώσεις που έζησε κατά τη διάρκεια της εξωκαθημερινής εμπειρίας. (Bois, 2005 - Rosenberg, 2007).

Πρακτικές λεπτομέρειες

Όλες οι διεργασίες μάθησης που προσφέρονται μέσω της Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής σχεδιάστηκαν για να διεγείρουν στο μέγιστο την αντίληψη μέσω της επικεντρωμένης στο σώμα εμπειρίας. Ως εκ τούτου το σώμα στο οποίο αναφερόμαστε, και το οποίο υποστηρίζουμε, είναι κατηγορηματικά ένα φαινομενικό σώμα, ένα Αισθητό σώμα, υποστηρικτικό και ενεργό στην εκμάθηση.

Από πρακτικής άποψης η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική εφαρμόζεται στην συνοδεία του ατόμου μέσα από τις ακόλουθες διαδικασίες: σχεσιακή χειραγωγή, εξωτερική έκφραση της εσωτερικής κίνησης, αισθητηριακή ενδοσκόπηση, πρόσωπο με πρόσωπο ή ομαδικός λεκτικός διάλογος, και γράψιμο.

-          Η σχεσιακή χειραγωγή λειτουργεί ως όχημα για να μάθει κανείς να είναι σε σχέση με τον εαυτό του. Αυτό επιτρέπει στο άτομο να εστιάσει την προσοχή του στις διάφορες σωματικές εμπειρίες που παράγονται από την επαφή και να αναγνωρίσει την ποιότητα της παρουσίας που έχουν για τον εαυτό του. Επίσης καλλιεργεί αντίδραση στη σωματική ανίχνευση η οποία στη συνέχεια γίνεται αληθινή εμπειρία και οδηγεί σε μια σταδιακή διεύρυνση των προοπτικών. (Courraud, 2007- Bourhis, 2007).

-          Η εξωτερική έκφραση της εσωτερικής κίνησης είναι μια πρόσκληση για να εξωτερικεύσει το άτομο τις λεπτές εσωτερικές κινήσεις που βιώνει. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνεται το άτομο να τολμά να εμφανίζεται στην πρωτοτυπία του και τον δικό του ιδιαίτερο πλούτο. Η διαδικασία αυτή ξεδιπλώνεται μέσα από την καινοτόμο και συγκεκριμένη πρακτική κίνησης του Αισθητού. (Didot-Rigaux, 2013- Devoghel, 2015).

-          Η αισθητηριακή ενδοσκόπηση είναι μια διαλογιστική πρακτική που αναπτύσσει την παρουσία στον εαυτό και το σώμα. Διεγείρει την προσοχή, τις αντιληπτικές, γνωστικές και νοητικές ικανότητες για να υπηρετήσει την εκπλήρωση του ανθρώπινου δυναμικού στην υγεία και την ευεξία. Διευκολύνεται μέσα από ένα οργανωμένο λεκτικό πρωτόκολλο που επιτρέπει στους συμμετέχοντες να κατανοήσουν, να διακρίνουν και να διαχειριστούν σε πραγματικό χρόνο συναισθήματα, αρνητικές σκέψεις, εσφαλμένες παραστάσεις και πιο συγκεκριμένα να έχουν επίδραση στην υγεία, το άγχος και το στρες. (Bourhis, Bois, 2010- Nottale, 2015- Cencig, 2014- Rapin, 2012).

-          Η δια λόγου μεσολάβηση, πρόσωπο με πρόσωπο ή σε μια ομάδα, γίνεται ένας χώρος για τη λεκτική έκφραση που επιτρέπει στο άτομο να αρθρώσει τα προβλήματα της ζωής του με τρόπο που να είναι σύμφωνος με τις ανθρωπιστικές αρχές και ειδικότερα με την μη κατευθυντικότητα του Carl Rogers. Σε αυτό προσθέτουμε την έννοια της πληροφοριακής κατευθυντικότητας  του Bois (2005) που αντλεί αίσθηση και νόημα από την εμπειρία της αίσθησης του εαυτού και διερευνά πώς αυτό μπορεί να τροφοδοτήσει την καθημερινή ζωή. Μια στιγμή λόγου που μπορεί να πραγματοποιηθεί στον πραγματικό χρόνο της εμπειρίας, αμέσως μετά ή πολύ αργότερα. (Rosenberg, 2007- Schreiber, 2011).

-          Οι σημειώσεις είναι ένα εργαλείο που επιτρέπει στο άτομο να αφήσει ένα ίχνος από την εμπειρία του, έτσι ώστε κάποτε να είναι σε θέση να το αξιοποιήσει ή και να το προσφέρει στους άλλους, μια διαδικασία που θα οδηγήσει σε νέα κατανόηση. Αρχίζει συνήθως με τη μορφή ενός βιβλίου καταγραφής ή ενός προσωπικού ημερολογίου το οποίο στη συνέχεια, από κοινού με τον επαγγελματία, επιτρέπει να βγει νέο νόημα από τη διαδικασία. (Hillion, 2010).

Οι κύριες εφαρμογές της Αντιληπτικής Ψυχοπαιδαγωγικής

Η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική προσφέρει στους επαγγελματίες της συνοδείας του προσώπου ένα πρόσθετο εργαλείο για να εμπλουτίσουν την πρακτική τους.

Η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική είναι μια προσέγγιση που, από τη φύση της, ασχολείται με όλες τις διαστάσεις του ατόμου - σωματική, συναισθηματική, ψυχική και πνευματική - και επικεντρώνεται στο ανθρώπινο δυναμικό. Ως εκ τούτου, αυτή τη στιγμή βρίσκει εφαρμογές σε ποικίλους τομείς όπως στην υγεία και ευημερία, στην εκπαίδευση και υποστήριξη παιδιών, στην εκπαίδευση ενηλίκων, στην επαγγελματική καθοδήγηση, στις τέχνες του θεάματος και living arts.

Επιστημονικοί και πρακτικοί στόχοι

Με την προσφορά επιστημολογικών, μεθοδολογικών και πρακτικών εργαλείων για την χάραξη της διαδικασίας της εξέλιξης του ατόμου και την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, η Αντιληπτική Ψυχοπαιδαγωγική συμβάλλει στην ενίσχυση του προφίλ του τομέα της προσωπικής ανάπτυξης στον επιστημονικό κόσμο.

Χαιρετίζει ερευνητές και επαγγελματίες που επιθυμούν να συμμετάσχουν στην αξιοποίηση της υποστήριξης-, του coaching- και της συμβουλευτικής που βασίζονται σε πρακτικές στηριζόμενες στην ανθρώπινη υποκειμενικότητα και πώς αυτό μπορεί να μελετηθεί και να παρουσιαστεί με αντικειμενικό τρόπο.

Προτείνει μια στάση που είναι ταυτόχρονα αυτή του παρατηρητή και του ερευνητή που ασχολείται με το πεδίο της χαρτογράφησης της ζώσας πραγματικότητας της εμπειρίας, και του βαθέως νοήματος της ζωής.